Polanie i wikingowie

    Właściwie nikt już nie bierze na poważnie skandynawskiego pochodzenia Piastów, acz jednak nie da się ukryć, że władcy Państwa Gnieźnieńskiego – jak chyba powinno się nazywać twór zarządzany przez Mieszka i Bolesława – z wikingami spotykali się praktycznie na każdym kroku. Nawet, jako król Burysław, trafili do skandynawskich sag (oraz, mniej więcej, do powieści Jerzego Cepika, takich sobie).
    Powód tych kontaktów był oczywisty – interesy. Na Wolinie, czyli wikińskim emporium handlowym Jomsborgu, znajdował się targ niewolników, a tych rozrastająca się domena Piastów miała w nadmiarze.

Widok na Wolin - na pierwszym planie replika wikińskiej łodzi

    Zresztą słowiańsko-nordycki Wolin też trafił do sag i legend, choćby jako Wineta. O czym zresztą już dawno temu na blogu wspominałem. Na bogate miasto łapy chcieli położyć zarówno Mieszko, jak i jego syn – w pewnych okresach się to udawało (stąd odkryte w mieście konstrukcje hakowe, charakterystyczne dla piastowskich grodów), czasem trzeba było odpuścić na rzecz Danii, ale polańska (polska) obecność musiała być znacząca (vide ów potężny król Burysław z legend). A czasem Wolinianie uzyskiwali całkowitą niezależność – można powiedzieć, że była to wtedy republika morska, pewnie tak słowiańska jak młodszy nieco śródziemnomorski Dubrownik.

Dubrownik

    Na stałe (no, też bez przesady, bo później tereny te utracono) udało się pierwszym Piastom opanować Szczecin – czyli konkurencję dla Wolina – i Kołobrzeg, posiadający oprócz portu także sól.

Solankowy zdrój w Kołobrzegu

    Do skandynawskich legend trafiła też potężna królowa Sygryda Storråda, trzęsąca całą Północą matka Kanuta Wielkiego. Prywatnie Świętosława, siostra Bolesława Chrobrego. Ale to, że Kanut, mieszkowy wnuk, zbudował imperium składające się z Danii, Norwegii i Anglii to inna historia. Zwłaszcza, że po śmierci władcy państwo rozpadło się, a efektem tego było spore zamieszanie, nie tylko w Skandynawii i Wyspach Brytyjskich, ale i w Normandii. Odpryski tej zawieruchy trafiły także i do nas.

Fiordy - naturalne środowisko życia Skandynawów (konkretnie Sognefjorden)

    I to wcale nie dlatego, że króla Mieszka II pomagał obalić Harald Hardrade, zwany Ostatnim Wikingiem najemnik i członek elitarnej cesarskiej Gwardii Wareskiej w Konstantynopolu, późniejszy król Norwegii i pretendent do tronu Anglii, usieczony przez króla Wessexu Harolda II Godwinsona w pamiętnym dla Albionu roku 1066. Wikingowie, najęci przez inny skandynawski ród, siedzących w Kijowie Rurykowiczów – a konkretnie Jarosława Mądrego – pomagali obalić Mieszka na rzecz jego starszego brata Bezpryma trochę w ramach zemsty: oto Bolesław Chrobry na kijowski tron wprowadził był swego szwagra, także Rurykowicza, Świętopełka, przez Rusinów zwanego Przeklętym. Przy okazji władca nasz sromotnie pogonił owego Jarosława Mądrego i czynu lubieżnego dokonał był na jarosławowej siostrze Przecławie. Nic dziwnego, że władca rusiński mógł się zdenerwować i po odzyskaniu wielkoksiążęcego tronu czekał okazji. Pretekstu dostarczył mu Bezprym.

Replika kijowskiej Złotej Bramy, nie istniejącej jednak w czasach Chrobrego

    W grobach z czasów Państwa Gnieźnieńskiego archeolodzy co i rusz znajdują jakieś wikińskie ślady. Czasem można je powiązać z ruskimi wojami – pewnie eskortą Świętopełka z czasów gdy wygnany ukrywał się u Bolesława. A czasem z najemnikami, którzy tworzyli zapewne element słynnej drużyny książęcej – o której z takim zachwytem wypowiadali się kronikarze z epoki. Nie ma co ukrywać – pierwsi Piastowie stworzyli sprawną, choć kosztochłonną, maszynkę do podbijania nowych ziem. I kiedy ziemie się skończyły, system musiał upaść – co zbiegło się w czasie z ambicjami Bezpryma, wcześniej wraz z Ottonem wypędzonego przez Mieszka II Lamberta (Bolesław Chrobry też przejmując władzę wygnał macochę Odę i przyrodnich braci; nic sobie nie zrobił z wystawionego przez ojca dokumentu znanego jako Dagome Iudex, a mającego zapewnić Odzie z rodziną dziedziczenie Państwa Gnieźnieńskiego).

Prawdopodobne grobowce Mieszka I i Bolesława Chrobrego w poznańskiej katedrze

    Wychodzi więc, że z Północą mamy więcej wspólnego niż myślimy (i wcale nie jest potrzebne do tego skandynawskie pochodzenie Piastów), a XI-wieczne elity były bardziej internacjonalne niż ktokolwiek chciałby przyznać. Nie zmieniło się to też po upadku Państwa Gnieźnieńskiego w latach 1034-8 i restauracji Kazimierza Odnowiciela. Kilka akapitów wcześniej wspominałem rok 1066 i bitwę pod Stamford Bridge, w której poległ Ostatni Wiking, Harald Hardrade. Zwycięski władca anglosaski, Harold Godwinson, zbyt szybko osiadł na laurach – na schedę po dynastii z Wessex (i po Kanucie Wielkim z ową wojującym) czyhał bowiem jeszcze jeden Skandynaw z pochodzenia, Wilhelm Bękart, czy też Guillaume le Batard, z Normandii. Pod Hastings zabłąkana strzała trafiła w haroldowe oko, Edgar Aetheling z Wessex (urodzony na Węgrzech ostatni przedstawiciel dynastii) nie zyskał poparcia na królewskim stolcu w Londynie i wyjechał być najemnikiem na Wschodzie (acz miano Wygnańca historycy i kronikarze zastrzegają dla Edwarda, jego ojca), a Wilhelm został Zdobywcą – i pierwszym królem nowej Anglii; numeracja zresztą zachowana jest do dzisiaj, mimo powstania Zjednoczonego Królestwa na początku XVIII wieku. Najciekawszy los przypadł jednak rodowi Godwina.

Londyńska Tower, której budowę rozpoczął Wilhelm Zdobywca

    Otóż synowie Harolda uciekli z Anglii i rozpierzchli się po Europie. Najmłodszy z nich trafił do... Polski Bolesława Śmiałego i jego brata Władysława Hermana. I w tym odbudowanym przez bolesławowego ojca państwie zajął dość eksponowane stanowiska, zarządcy Śląska i Mazowsza. Pozostałością po owym anglosaskim królewiczu może być pochówek odnaleziony na zamku w Czersku na Mazowszu, przypisywany właśnie anglosaskiemu możnowładcy.

Pozostałości czerskiego zamku

    Oraz dedykacja dla komesa Magnusa, człowieka nomen ducatus, rodu książęcego (a według jednych syna Magnusa Haroldsona), jaką Anonim zwany Gallem (choć pewnie rodem z Wenecji) umieszcza w swojej słynnej kronice, technicznie będącej chanson de geste o trzecim z wielkich piastowskich Bolesławów, Krzywoustym. I jak tu zrozumieć odmawianie Polsce miejsca w Europie, jak czynią niektórzy ojkofobiczni fajnopolacy? Brak wiedzy, czy kompleksy? Ech.

Gołąb skalny - także obcy - na zamku w Czersku

London calling

    London calling for the faraway town – śpiewał lekko schrypniętym głosem wokalista legendarnego punkowego zespołu The Clash (śpiewał, a nie wydzierał się – jako były frontman zespołu punkrockowego wiem co mówię), choć ja akurat nie odczuwam przesadnej fascynacji tym największym brytyjskim (i jednym z większych w Europie) miastem. Nie oczarowują mnie ponure wizje XIX i XX-wiecznego Londynu pióra Karola Dickensa, Arthura Conana Doyla czy Bertolda Brechta (to znaczy: wizje są piękne, ale nijak mają się do współczesnego miasta), może podoba mi się Nigdziebądź Neila Gaimana – ale Autor tworzy tam całkiem inne miasto, ów Londyn Pod (z pomysłu korzysta też China Melville) – ale Londyn jest po prostu brzydki. Szary i ponury. I to mimo kilku tysięcy lat historii.

Tamiza

    Celtowie, Rzymianie, Anglosasi, Wikingowie, Wojna Stuletnia, Krucjaty, Wojna Dwóch Róż, Szekspir... Wszystko (no, prawie wszystko) spłonęło w 1666 roku i zostało odbudowane w takim imperialno-klasycystycznym stylu przez Christopha Wrena. A ten brudny industrialny Londyn zaułków Kuby Rozpruwacza i Sherlocka Holmesa zniknął wraz z morderczym smogiem w połowie XX wieku. I teraz Londyn jest miastem totalnie bez duszy – mimo, że dziś jest większy i bardziej kolorowy niż kiedykolwiek w swojej historii.

Katedra św Pawła

    Zresztą Brytyjczycy jakoś tak nie szanują historycznej tkanki swoich miast. Z jednej strony ma to sens – tak przebudować ośrodek miejski by służył potrzebom współczesnego mieszkańca, z drugiej – moim zdaniem – pozbawia tego mieszkańca korzeni i walorów historyczno-estetycznych (to oznacza, że moim ulubionym angielskim miastem jest York z zachowaną starówką). Prawdziwy szok przeżyłem kiedy (dawno temu) przyszło mi spędzić bezsenną noc w Newcastle-upon-Tyne (wcale nie po to, by obserwować wschód słońca nad rzeką Tyne; po prostu nie zgrałem się z transportem i rano dopiero mogłem wyruszyć zdobywać Wał Hadriana, ale to całkiem inna historia). Zaszedłem na ruiny miejscowego zamku, od którego miasto to miano bierze (Nowy Zamek) i... Przez średniowieczną budowlę przebiegała estakada jakiegoś miejskiego by-passu. Dla mnie tragedia – zwłaszcza, że zachowany stołp zamku znałem bardzo dobrze z gier komputerowych (z czasów, kiedy człowiek miał czas na takie pierdoły, a i gry były mądrzejsze i trudniejsze; budowla występowała w cudownym Age of Empires 2). Szkoda gadać.

Newcastle-upon-Tyne

    Owszem, mimo zniszczeń udało się – zwłaszcza w City of London i City of Westminster (dwie centralne dzielnice Wielkiego Londynu – Greater London; ciekawostka: obie nadal mają osobne prawa miejskie) zachować nieco zabytków, chociażby fragment rzymskich murów Londinium, a mający normańskie korzenie zamek Tower i kompleks Katedry Westminsterskiej wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO, ale już – całkiem miły dla oka – budynek Parlamentu (ze słynną dzwonnicą – Big Benem) to XIX wiek. Ze spalonego zamku westminsterskiego ostała się jedynie Jewel Tower, na którą turyści nie zwracają przesadnej uwagi.

Londonium

Opactwo Westminsterskie

Parlament

Tower

    Oczywiście, ktoś kto zna Londyn zaraz mnie skrytykuje – wszak mamy James Palace z czasów Tudorów, Katedrę Św Pawła odbudowaną przez Wrena, imperialne ulice z Pall Mall na czele, liczne parki, Pałac Buckingham, Soho, replikę Złotej Łani... No mamy. Zgadza się. Nikomu nie zabraniam spacerować nad brzegami Tamizy podziwiając replikę teatru Globe czy szukać ulicy Piekarskiej (Baker Street – Piekarska istnieje, choć adresu Holmesa na niej nie ma; Pokątna nie istnieje), albo chociaż iść do jakiegoś pubu.

Pub

    Można nawet pojechać do także docenionego przez UNESCO Królewskiego Obserwatorium w Greenwich, gdzie nieuświadomieni intelektualnie masowi turyści robią sobie zdjęcie stojąc okrakiem na linii udającej południk 0 (w rzeczywistości ta umowna linia przebiega w ciut innym miejscu, ale co tam).

Udawany południk 0

    Dla mnie jednak – oprócz szczątków dawnego Londynu w City i Westminsterze miasto to można odwiedzić z dwóch powodów.

    Pierwszy to muzea – z imponującym British Museum na czele. Kiedy przyjechałem tam pierwszy raz, te kilkanaście lat temu oniemiałem – i bardzo szybko uciekłem: miałem bowiem bardzo mało czasu, a wewnątrz można było spokojnie spędzić kilka dni, i nie chciałem sobie robić oskomy. Tysiące eksponatów – wykradzionych, jak chcą ich pierwotni właściciele (vide casus Marmurów Elgina) – przyprawiają o zawrót głowy. Ich reprodukcje znajdują się w każdej książce o historii sztuki (czy cywilizacji). Naprawdę mało jest tak bogatych kolekcji. A wszystko za darmo (przynajmniej tak było wtedy). A przecież jest jeszcze Muzeum Historii Naturalnej – jako biolog skończę w tym miejscu, żeby nie przesadzić w peanach.

British Museum

Prawie jak w Atenach

    Drugi powód to deszcz. Tak, tak, wiem, deszcz bywa niebezpieczny, o czym zresztą na blogu nie raz wspominałem, ale ja lubię. Londyn nieodmiennie kojarzy się z deszczem, i całkiem słusznie. Pada niemal tak często jak w lasach deszczowych, choć oczywiście jest to nasz europejski, zimny deszcz. Albo chociaż londyński kapuśniaczek, mżawka. No, nawet mgła. Zresztą odkąd wyrzucono z miasta ciężki XIX-wieczny przemysł produkujący miliony ton tlenków siarki i innych wesołych substancji londyńskie opady i osady przestały być niebezpieczne (londyńska mgła, w rzeczywistości toksyczna emulsja z kwasem siarkowym na czele pozbawiła życia i zdrowia setki tysięcy osób – naprawdę, poczytajcie sobie) miejscowa pogoda wróciła do roli, jaką miała przez setki lat: uprzykrzania życia przybyszom z Południa (dwa tysiące lat temu byli to Rzymianie, skarżący się w listach na pogodę w Brytanii, dziś potomkowie mieszkańców różnych stron Imperium Brytyjskiego). Mnie osobiście londyński deszcz urzekł kilka lat temu – z racji pracy non stop jeździłem z turystami do Europy Południowej: bite trzy miesiące w upale, nieraz 40-stopniowym. Dla mnie była to tragedia, dla turystów może mniej, a mój smutek pogłębiały jeszcze wiadomości z Polski: siedemnaście stopni i pada. Niestety, kiedy tylko wracałem do Ojczyzny przywoziłem ze sobą ten niemiłosierny skwar. Dopiero w Londynie właśnie dopadł mnie deszcz i delikatne ochłodzenie. Mojej radości nie było końca:

    - Panie, co się pan tak cieszysz? - pytali przemoczeni podopieczni.

    - Proszę Państwa – państwo owo wyglądało jak zmokłe kury – Być w Londynie i nie zmoknąć, to jak pojechać do Rzymu i papieża nie widzieć!

Pałac Buckingham w deszczu

Londyn tętniący życiem

    Cóż – w Londynie zawsze na mnie padało, a w Wiecznym Mieście zdarzało się bywać, i miejscowego biskupa nie zobaczyć (no, przynajmniej raz, tak, to zawsze się gdzieś Papa przewinął).

Wał na Wale Hadriana

    W ramach braku czasu na tworzenie nowych wpisów kolejna ciekawostka z czasów antycznego Rzymu, powstała dla portalu Imperium Romanum (który to portal nieodmiennie polecam, Autor naprawdę kawał dobrej roboty wykonuje). Tym razem sięgnąłem do miejsca leżącego na prawdziwych peryferiach Cesarstwa – północnej Brytanii. Granica tej prowincji to najdoskonalszy przykład rzymskich limes – systemu umocnień oddzielających Barbaricum od Cywilizacji. Zazwyczaj limes były strukturami dość luźnymi, tu jednak rzymscy inżynierowie stworzyli coś na kształt słynnego Wielkiego Muru w Chinach. Mimo jednak całego jeich (ależ ja lubię tą archaiczną formę słowa "ich") geniuszu w pewnym momencie w trakcie budowy fortyfikacji coś poszło nie tak...
    Widziałem to miejsce w czasie swej peregrynacji po północnej Anglii (która to – wyprawa – zapewne w końcu pojawi się na blogu; liczę, że niezbyt szybko, bo w związku z niejakim przemijaniem paniki koronawirusowej powoli można zacząć na nowo podróżować, więc stare wyprawy ustąpić muszą świeżynkom; chyba, że wymyślą kolejną falę), więc mogę potwierdzić organoleptycznie, że coś takiego istnieje.
    Ach, byłbym zapomniał: w okolicy kręcono chociażby sceny filmu "Robin Hood, książę złodziei" z Kevinem Costnerem.

Wał na Wale Hadriana

    Wał Hadriana, Vallum Hadriani, to bodaj najsłynniejsza z rzymskich limes. Powstał w latach 121-129 po Chr. i ciągnął się na długości 117 kilometrów dzisiejszej wsi Bowness nad Solway Firth po twierdzę Segedunum (dziś to Wallsend nad Tynem). Wał przecinał więc Brytanię niemal po linii od wschodu do zachodu i – prawdopodobnie – miał bronić tą najbardziej na północ wysuniętą rzymską prowincję przed atakami kaledońskich Piktów. Względnie – jak powiedziałby poeta – oddzielać miał Światło od Ciemności. Ale to już wiecie. Jest jednak coś, o czym niekoniecznie musieliście słyszeć.

Wał Hadriana

    Wędrując wzdłuż dawnych fortyfikacji – zachowanych całkiem dobrze mimo upływu lat – zauważyć można niezwykle regularną konstrukcję umocnień. Co 500 metrów wyrastały wieże strażnicze (dziś zwane po angielsku "zamkami milowymi", "milecastles"), a co półtora kilometra budowano niewielkie obozy dla strzegących muru żołnierzy. Regularnie – to ważna informacja – pojawiały się też bramy: Wał Hadriana nie miał odgrodzić Kaledończyków od Imperium – miał jedynie, jak byśmy dziś powiedzieli, regulować przepływ ludzi i towarów. Były to więc tak naprawdę długie na 117 kilometrów i dość kosztowne w budowie rogatki.

Rzymski fort w Housestead

    No, z tymi kosztami budowy może trochę przesadziłem – warto pamiętać, że fortyfikacje budowali żołnierze z trzech miejscowych legionów – i zapewne nie była to najprzyjemniejsza służba. Z zachowanych w Vindolandzie (najbardziej na północ położone rzymskie miasto, opuszczone i niezasiedlone od końca Starożytności, przez to tak lubiane przez archeologów) dokumentów – a była to w dużej mierze prywatna korespondencja zwykłych Rzymian – dowiadujemy się, że już wtedy klimat Brytanii – umiarkowany morski – był powodem ciągłego utyskiwania południowców. Było zimno i wilgotno, dookoła Vindolandy znajdowało się pełno bagien i torfowisk (owa torfowa ziemia sprawiła, że do naszych czasów przetrwało tam bardzo wiele przedmiotów codziennego użytku, które normalnie nie zachowałyby się – w tym elementów odzieży), a i sama Vindolanda... Cóż, kto widział pozostałości miasta, ten wie, że nie była to wielka metropolia. Na dodatek w Brytanii nijak nie chciała rosnąć winna latorośl – a jak urosła, to wino było niezwykle podłe. Do tego – zapewne, tu mogę trochę konfabulować, ale przecież człowiek zawsze jest człowiekiem – Brytania leżała daleko od Rzymu. Co oznaczać mogło, że urzędnicy – na przykład administrujący budową Wału Hadriana – czuli się wyjątkowo bezkarnie... Naprawdę, służba wojskowa w Brytanii nie mogła należeć do ulubionych pośród rzymskich legionistów.

Vindolanda - widok współczesny

    Może to właśnie swego rodzaju bunt żołnierzy-budowniczych jest powodem najdziwniejszej z konstrukcji Wału Hadriana?
    Oto bowiem niedaleko antycznej Vindolandy i współczesnego Housesteads znajduje się brama... donikąd.
    Jak pisałem – Wał przecina Brytanię niemal po linii prostej, biegnąc niczym strzała po miejscowych wzgórzach, to opadając, to się wznosząc, a bramy, wieże i forty znajdują się w regularnych odstępach. Jaki był jednak sens budowania bramy w momencie, kiedy mur postawiony był na krawędzi urwiska? Ja go nie widzę – może więc był to taki przejaw buntu budowniczych: wy nam każecie budować, to zbudujemy jak nam każecie. Byłby to chyba pierwszy w historii przykład strajku, nomen omen, włoskiego.

Tajemnicza brama

    Alternatywnym tłumaczeniem jest chyba tylko zbyt ścisłe trzymanie się rozkazów i wytycznych: skoro na tym kilometrze muru ma być brama, to być musi – i nieważne dokąd prowadzi. Ordnung must sein!
    Która z tych dwóch możliwości jest prawdziwa (jeśli któraś jest, oczywiście) nie dowiemy się chyba nigdy.
    I jeszcze jedna sprawa: która to brama jest taką niesforną – wszystkie mają bowiem swoje numery? Tą informację zachowam sobie in pectoram – sami jedźcie i poszukajcie, w końcu to jedna z atrakcji Wału Hadriana.

Link do artykułu:
[PL]: Wał na Wale Hadriana
[ENG]: Embankment on Hadrian's Wall

Pozostałe wpisy (blogowe) związane z Imperium Romanum:
- Śmierdzące pieniądze
- Antyczne wieżowce
- Jeszcze jedna tajemnica Petry

Piłka kopana

    Właściwie kilka kolejnych – już przygotowanych wpisów – miało być o pełnej (bo m.in. dżunglowej) egzotyce, ale skoro akurat mam chwilę czasu (mimo paniki koronawirusowej europejska turystyka odrobinę drgnęła – to znaczy nie to, żeby Europejczycy jakoś tłumnie zaczęli podróżować, nie, w drzewiej zatłoczonych miejscach nadal jest strasznie pusto, ale Polacy, jak zwykle wbrew trendom już się ruszyli i jeżdżą po Europie dosyć licznie; a ja z nimi – jak się sezon skończy to pewnie coś o tym napiszę) a w Europie i Ameryce Południowej toczą się mistrzostwa obu tych kontynentów w piłkę nożną, to i wpis będzie o tym najbardziej z egalitarnym ze sportów.

Stadion Olimpijski w Barcelonie

    No bo tak naprawdę zasady są jasne i proste (cytując trenera Górskiego: chodzi o to, żeby strzelić jedną bramkę więcej od przeciwnika), trzeba tylko umieć ową piłkę kopnąć – nie ważny jest wzrost, waga, inteligencja, kolor skóry, płeć – ino umiejętności. Jeśli jesteś dobry – jesteś po prostu bogaty. Nic dziwnego, że w każdym niemal zakątku Świata dzieciaki kopią coś – starą puszkę, butelkę, kamień, worek z sianem, cokolwiek – marząc o międzynarodowej karierze. Niektórym się udaje, stają się idolami dla milionów ludzi i żywą zachętą dla następnych pokoleń. Wielu swoją szansę zmarnuje – ale to też jest naturalne, bardzo darwinistyczne nawet.

Stadion Narodowy w Warszawie

    Do tego jest piłka nożna sportem kolektywnym. Owszem, są gwiazdy, ale jak to się mówi: nec Hercules contra plures (w wolnym tłumaczeniu: i Ronaldo d*pa, kiedy ludzi kupa; Ronaldo Luis Nazairo de Lima oczywiście, nie Cristiano Ronaldo, choć do obu tych wielkich piłkarzy można by to powiedzenie zastosować – jak i do jednego z najlepszych piłkarzy przełomu drugiej i trzeciej dekady XXI wieku, Roberta Lewandowskiego). Bez drużyny się nie uda, i kropka nawet Diego Maradona musiał pomagać sobie ręką. Może właśnie dlatego sporty drużynowe wywołują silniejsze reakcje wśród kibiców – łatwiej im utożsamiać się z grupą (do której przecież sami mogliby należeć, jeśli tylko bardziej przykładali się kiedyś do treningów, mieli więcej talentu albo szczęścia) niż z pojedynczym atletą, stającym na przeciw innych gladiatorów (w Rzymie walki gladiatorów owszem, cieszyły się popularnością, ale prawdziwe emocje rozpalały wyścigi rydwanów – a raczej rywalizacja pomiędzy poszczególnymi korporacjami woźniców; sieneńskie palio może być odległym echem tegoż). Teraz każdy, kto pamięta Małyszomanię puknie się w głowę – przecież na początku XXI wieku cała Polska oszalała na punkcie niewielkiego skoczka narciarskiego z Wisły (ba, pojawili się godni następcy pana Adama, mistrzowie Świata czy olimpijscy), uprawiającego dyscyplinę tyleż niszową, co niebezpieczną. Zgadzam się – jednak w stosunku do piłki nożnej zachodzą tu pewne różnice. Chociażby to, że większość kibiców raczej nie chciałaby lecieć łbem na dół z prędkością 100 kilometrów na godzinę, a strzelić bramkę na Wembley, Narodowym albo sąsiednim boisku chce (a w teorii nawet może) każdy. Poza tym sukcesy Małysza przyszły w czasach, kiedy w Polsce było dosyć smutno – i to nie tylko na niwie sportowej. Wszystko szło źle, a tu nagle chłopak znikąd, zdałoby się zmarnowany talent, okazuje się być najlepszy na Świecie (i to jak najlepszy). Polacy po prostu potrzebowali takiego idola – i pojawił się najdoskonalszy z możliwych. Wkrótce potem reprezentacja Polski w piłce nożnej po wielu latach awansowała na Mistrzostwa Świata (jak się na nich zaprezentowała, to inna sprawa), a w kraju zaczęło się trochę lepiej dziać.

Campo w Sienie

Amfiteatr w Puli

Rzymski Circus Maximus współcześnie

    Zresztą może to nie był przypadek. Zapewne są badania ekonomistów pokazujące, jaki wpływ na gospodarkę mają sukcesy w sporcie – ja ich nie znam, ba, nawet nie szukałem, ale mogę się domyślać, że sukcesy sportowców napędzają konsumpcję (a pieniądz, jak wiadomo, musi krążyć). Mało tego – sukces dowartościowuje, więc kibic zwycięskiej drużyny staje się, przynajmniej na chwilę, szczęśliwszy, lepszy. Chce być częścią tego kolektywu, lepiej pracować dla swojego kraju. Wiedzieli o tym dawni kapitaliści (przy wielu fabrykach powstawały zespoły sportowe, na przykład Bayer Leverkusen w Niemczech, nasze KSZO Ostrowiec Świętokrzyski), wiedzieli inwestujący w sport komuniści (Partizan i Crvena Zvezda z Belgradu, Zenit Leningrad St Petersburg; sukcesy polskich piłkarzy w latach 70. i 80. XX wieku były dla sowieckich okupantów naszego kraju wspaniałym prezentem) – także dzisiejsi marksiści, pragnący zniszczyć współczesną cywilizację, o tym wiedzą, dlatego tak bardzo atakują wszelkie przejawy radości ze zwycięstw polskich sportowców, a hektolitry kalumnii wylewanych na – fakt, czasem dość szemrane – środowiska kibicowskie wołają o pomstę do Nieba. Kibicowanie należy zniszczyć, ponieważ tworzy ono więzy w grupie (najlepszym przykładem jest Duma Katalonii, FC Barcelona – klub sportowy który stał się symbolem całego Narodu) – a wtedy strasznie trudno jest marksistowskiej ideologii wkroczyć, i zawładnąć rzędem dusz.

"Więcej niż klub" - stadion FC Barcelona

Basen w Prypeci - w zdrowym ciele zdrowy, komunistyczny, duch

    Do tego sport wspaniale potrafi rozsławiać kraj – w moim przypadku Polskę – na Świecie. Dotyczy to zwłaszcza piłki nożnej – bo owszem: Robert Kubica czy Iga Świątek zdobyli sporą popularność, ale o takich tuzach jak Kamil Stoch, Robert Korzeniowski, Leszek Blanik czy Mariusz Wlazły wiedzą tylko fani poszczególnych dyscyplin. A o Robercie Lewandowskim (rety, sami Robertowie – wychodzi, że to dobre imię dla polskiego sportowca; szkoda, że Robert Mateja nie wykorzystał swojego potencjału w skokach narciarskich) wiedzą wszyscy, w najdalszym zakątku Świata.

Wygrane przez Polskę MS w siatkówkę, AD 2014

    - Skąd jesteście? Z Polski? Lewandowski!
    No, właściwie to Lefantoski, Leuantoski, Lebandoki, w zależności od tego, gdzie jesteśmy. Nawet jeśli dla miejscowych Polska jest całkiem anonimowa, to dzięki istnieniu i grze pana Roberta wiedzą o nas. Nie jest to też pierwszy piłkarz z naszego kraju znany globalnie. Jakiś czas temu w reprezentacji bodajże Hondurasu grał pan o imieniu Oscar Boniek Garcia – nazwany tak cześć Zbigniewa Bońka.

Boisko w Parku Narodowym Tambopata

    Ogólnie kraje Ameryki Łacińskiej – biedne – mają na punkcie piłki wielkiego bzika. Nazwanie dziecka po piłkarzu nie jest tam niczym dziwnym. Nawet powstanie w Argentynie kościoła Maradony nie powinno dziwić. Angielski trener Bill Shankly mówił, że futbol to nie jest kwestia życia i śmierci – chodzi o coś więcej, i miał trochę racji. Pisałem o emocjach, o wpływie wyników sportowych na gospodarkę i zacieśnianie się więzi społecznych (gry zespołowe występowały w wielu kulturach – stąd do dziś spory skąd wywodzi się piłka nożna; głowami wrogów grano w Azji, w Amerykach używano kauczukowych piłek, w Europie świńskich pęcherzy – ale współczesne zasady to dzieło Anglików). W Ameryce Łacińskiej widać to chyba najbardziej – kiedy w roku 2018 reprezentacja Peru (swoją drogą rewelacja tegorocznego Copa America) awansowała na Mistrzostwa Świata po raz pierwszy od 1982 roku ludzie oszaleli. Sprzedawali mieszkania, samochody, wydawali wszystkie oszczędności, by tylko pojechać do Rosji (dla Polaków to trochę dziwne, ale pamiętajmy, że przez wiele lat "wyjazd" do ZSRS również dla nas kończył się utratą wszystkich oszczędności) i obejrzeć – chociaż z daleka – stadion, na którym będzie grała ich reprezentacja w drodze do niechybnego finału. Nie do końca się udało, ale na szczęście żaden z piłkarzy nie strzelił gola samobójczego: zdobywca takiej bramki na MŚ '94, Kolumbijczyk Andres Escobar, został zastrzelony przez kibica. A co do Mundialu 1982, Peru i Polski:
    - Jesteście z Polski? - zdziwił się spotkany przypadkowo mieszkaniec Limy – Cinco uno! - zakrzyknął – Cinco uno!
    Cinco uno – czyli "Pięć jeden". Na początku nie zrozumieliśmy, ale rozentuzjazmowany Latynos kontynuował.
    - Cinco uno! Pięć do jednego. Byłem wtedy mały, miałem wtedy dwa lata, ale pamiętam! Graliśmy z Polską, do przerwy było 0:0, a potem 5:1. Mieliście świetny zespół, zdobyliście medal. Boniek, Lato. Na Lato wołaliśmy Lato-calato, bo nie miał włosów (didaskalia: calato znaczy golas). To było tyle lat temu. Ale teraz znowu awansowaliśmy. Może spotkamy się jeszcze raz, wtedy weźmiemy rewanż. Będzie ciężko, bo macie Lewandowskiego, ale damy radę.
    Jako, że na rosyjskim mundialu obie reprezentacje nie wyszły ze swoich grup Peruwiańczycy na rewanż będą musieli poczekać, ale co tam. Limańczyk i tak miał nadzieję – bo to jeszcze jedno, co daje kibicowanie: nadzieję. Że Dawid pokona Goliata. Wiarę, że mimo przeciwności uda się wygrać, że jak nie teraz, to następnym razem. I miłość do drużyny, która sprawia, że łzy kibica – szczęścia czy goryczy – zawsze są autentyczne.
    A co do decydujących faz EURO 2020 i Copa America 2021 to w chwili tworzenia wpisu jeszcze nie wiem, kto wygrał (i nie wiem, czy – w związku z wyjazdami – uda się obejrzeć decydujące spotkania). Na razie znam pary półfinałowe czempionatu europejskiego, Włochy – Hiszpania i Anglia – Dania, oraz południowoamerykańskiego: Brazylia - Peru i Argentyna - Kolumbia. Będzie ciekawie.

Strefa kibica EURO 2020, Rzym, AD 2021

    Serce by chciało Danię i Peru, ale rozum podpowiada Włochy i Brazylię.

EDIT: rozum wygrywa z sercem 1:0 - Peru i Dania odpadły w półfinałach, i choć Brazylia przegrała południowoamerykański finał, to jednak Włochy okazały się najlepsze w Europie.

1000 lat temu

   Milenium – od łacińskiego mille, tysiąc – to tysiąclecie. Okres niewyobrażalnie długi w skali życia człowieka, długi dla historyka i nic nie znaczący w dziejach Ziemi, liczących prawdopodobnie 5 miliardów lat (są jednak alternatywne teorie, przyjmując którąś z nich tysiąclecie to jakieś 15-20 procent czasu istnienia wszechświata). Ostatnie tysiąclecie nie było może tak przełomowe jak to poprzednie, na początku którego działał Jezus Chrystus a na końcu powstała Polska (przypadek?), ale obfitowało w wiele ciekawych zdarzeń. No, zapewne zdarzeń było tyle samo, ale – primo: im bardziej się rozwijaliśmy jako cywilizacja tym więcej informacji o Świecie dostawaliśmy, więc wydaje się, że dzieje się więcej, i secundo: im dalsze dzieje, tym pamięć ludzka jest bardziej zawodna. Swoją drogą znam takich, co już następnego dnia zapominają o pożyczonej na przykład książce. Ciekawe, czy ma to związek z upływającym czasem?

Gniezno - kolebka Polski

   W każdym razie XI wiek to jeden z moich ulubionych okresów w dziejach, jeżeli gdzieś w podróży spotykam miejsca związane z tą – dość odległą – przeszłością zawsze staram się tam zajrzeć.

   Choć śladów tych nie ma zbyt wiele, niestety. Zapewne dlatego najwięcej takich miejsc odkryłem (lekka przesada, nic nie odkrywałem, trzeba było po prostu tam pojechać – ot i wszystko) w Polsce. Raz, że najbliżej, dwa – że są to początki mojego kraju, to najwięcej wiem o tym terenie.

   A dzieje się w Europie bardzo dużo – jakoś tak wychodzi, że głównymi sprawcami są, i to nie tylko na Północy, potomkowie Wikingów. To taki mocny akord kończący ową modną ostatnio epokę (znajomi polecają serial "Wikingowie", ja zaś książkę "Rudy Orm").

    I tak XI wiek to czas gdy:

   - Polska dwukrotnie, w 1025 i 1076 zostaje królestwem – i dwukrotnie ową koronę niestety traci.

   - Węgry królestwem zostają raz, w 1001, ale na stałe.

   - Kuzyn pierwszego króla Polski, Bolesława Chrobrego, Kanut Wielki tworzy Imperium obejmujące całą niemal Skandynawię i Anglię. Umiera w 1035 roku a jego państwo się rozpada.

   - Na Rusi wielkoksiążęcy tron kijowski zajmuje na blisko 40 lat potomek wikińskiego wodza Ruryka Jarosław Mądry, chyba najwybitniejszy miejscowy władca tamtego czasu.

   - Potomek innego normańskiego jarla, Hrolfa czy tam Rollona, Wilhelm Bękart podbija anglosaską Brytanię, tworząc podwaliny współczesnej Anglii. Dlatego pewnie do historii przeszedł nie jako Bastard a jako Conqueror - Zdobywca.

Londyńska Tower - zbudowana przez Wilhelma Bękarta vel Zdobywcę

   - W czasie walk o tron angielski w 1066 śmierć ponosi król Norwegii Harald Haardraade, Harald Okrutny; ten mający ponad dwa metry wzrostu wojownik, onegdaj członek elitarnej bizantyjskiej gwardii cesarskiej zwany jest ostatnim wikingiem.

   - Banda Normanów z Hauteville pod dowództwem Roberta podbija arabską wtenczas Sycylię tworząc Królestwo Sycylii w 1057.

   - Cesarzowi Robertowi Diogenesowi wareska gwardia nie pomaga zbytnio pod Manzikert – w 1071 Bizancjum doznaje strasznej klęski z rąk Turków Seldżuckich; to jeszcze może nie początek końca Imperium Rzymskiego, ale znaczący krok ku całkowitemu unicestwieniu.

   - W 1057 w Szkocji ginie król Makbet, znany skądinąd z dzieła Szekspira; jego przeciwnika, Malcolma III wspomaga normański władca Orkadów.

Peel Ring of Lumphanan - miejsce śmierci Makbeta

   - Święte Cesarstwo Rzymskie – czyli Rzesza Niemiecka – po wygaśnięciu dynastii saskiej w 1017 wchodzi w okres walk o władzę a koncepcja uniwersalnej europejskiej monarchii trafia do lamusa.
   - W 1076 w Canossie cesarz Henryk IV zostaje upokorzony przez papę Hildebranda (Grzegorz VII) - to efekt długotrwałego sporu o inwestyturę, czyli przywództwo w zachodniej Europie.

  - Dumne Carstwo Bułgarii zostaje zniszczone przez Bizantyjczyków, a car Samuel umiera po klęsce ze wstydu w 1014.

   I tak dalej, i tak dalej. W każdym zakątku Europy (ależ przemawia przeze mnie europocentryzm, nie? na przykład Chiny dynastii Song toczą epickie walki z Wietnamczykami, Tybetem i Tungutami z Xixia - ale nie, piszę o jakichś Normanach) coś się dzieje. Właśnie, Europy. Bo są to ostatnie chwile, gdy średniowieczna, chrześcijańska Europa stanowi jedność. Owszem, w Hiszpanii i na śródziemnomorskich wyspach siedzą muzułmańscy Saraceni, nad Bałtykiem coraz bardziej naciskani mieszkają pogańscy Słowianie Połabscy, Bałtowie i ludy fińskie, ale Świat Chrześcijański jest jeden.

   Do 1054 roku. Wtedy to rzymski papież i patriarcha konstantynopolitański nawzajem obrzucili się klątwami – wydarzenie to zapoczątkowało podział zachodniego chrześcijaństwa (bo przecież w Azji rozwijało się chrześcijaństwo wschodnie, najliczniejsi byli nestorianie) na łaciński Katolicyzm i greckie Prawosławie. Podział ten, najpierw tylko doktrynalny, z biegiem czasu sprawił, że cywilizacja europejska składać się odtąd miała z dwóch kręgów kulturowych. Różnice te widać zresztą do dzisiaj.

   Zapomniałbym o jeszcze jednym wydarzeniu, wieńczącym jakby XI stulecie. Zaczęło się ono próbą zbudowania przez Ottona III Rudego uniwersalnego europejskiego państwa, trochę jako przeciwwagi dla potężnego Bizancjum – a zakończyło rozpoczęciem budowy pierwszego pozaeuropejskiego przyczółka zachodniej cywilizacji, mianowicie zdobyciem Jerozolimy Roku Pańskiego 1099 i ustanowieniem feudalnych państw na bliskim wschodzie. Zresztą konsekwencje pierwszej krucjaty były daleko poważniejsze, ale wtedy jeszcze tego nie wiedziano.

Jerozolima

   Warto zauważyć, że każde, nawet nieważne wydarzenie ma wpływ na teraźniejszość. Swoją drogą ważne wydarzenie dla współczesnych może pozostać po latach tylko wzmianką w kronikach (efekt motyla się kłania). Żeby zrozumieć współczesność trzeba – niestety – dowiedzieć się dlaczego jest jaka jest. Bez informacji o tym, co zdarzyło się te, dajmy na to, 1000 lat temu, nijak nie zrozumiemy o co chodzi – i zostaniemy tylko-li bezmyślnymi konsumentami bez świadomości. A to smutna i dość niepokojąca perspektywa (chyba, że jest się rządzącym, to wtedy nie – głupiemu idzie wszystko wmówić, nawet, że socjalizm jest dobry).

O królu Makbecie będzie 05.05.2020
O "polskich" Wikingach coś się pojawi 12.06.2020